Հրանտ Մաթևոսյանի «Աշնան արևը»

Քննարկում ենք Հրանտ Մաթևոսյանի «Աշնան արևը» վիպակը։

1. Ուշադրություն դարձրեք վերնագրին։ Փորձեք մեկնաբանել՝ ինչ ի նկատի ունի։

Ինձ համար մի փոքր դժվար է ընդհանուր կապ գտնելը այս վիպակի և նրա վերնագրի հետ, որոհետև աշունը իմ կարծիքով որպես բացասական, անհույս և մռայլ մթնոլորտ է ներշնչում, այսինքն աշունը բացասական իմաստ կարող է ունենալ։ Օրինակ՝ կյանքի վերջ, մռայլ օրեր, անույս կյանք, անհարինություն, իսկ օրինակ արևը՝ ավելի դրական և ներշնչող երևույթ է, այսինքն սկիզբ, հրաշք, հույս և հավատ։ Երկու իմաստները իրար միացնելով՝ կարելի է հասկանակ, որ ինչ-որ հույս, ինչ-որ սպասելիքներ և լուսավոր կետ են փորձել գտնել վիպակի հերոսները իրենց մռայլ, անհույս, դժբախտ և դաժան կյանքում։

2. Բնութագրեք հերոսներին՝
-Աղուն՝ տրամադրությունը, ջանքը, կյանքից ստացածը, ակնկալիքը։

Աղունը ինքն իրենով շատ ուժեղ, չորկող, համառ և իրա ասածի կին էր։ Կարելի է ասել տղամարդ-կին էր։ Վիպակը ինքն իրենով շատ ծանր, մռայլ և դաժան էր, այդ իսկ պատճառով ես կարծում եմ, որ գրեթե բոլոր հերոսների տրամադրությունն էլ բացասական և հիասթափված է եղել։ Նա որքան հնարավոր է ջանում էր, որպեսզի ունենա լավ կյանք, տան համար ամեն բանը անում էր հենց ինքը, ինչպես, որ վիպակում է շեշտվում, Սիմոնը՝ իր ամուսինը, միայն փայտ էր կարողանում տաշել, մնացած ամեն բան անում էր Աղունը, և նա ասում էր իր ամուսնուն՝ «Շալվարը վրան բռնող է պետք»։ Նա կյանքից չի ստացել շատ բան, որովհետև միշտ մեղադրվել է, նրան համարել են չբեր, դուրս են չպրտել տնից, իր ամուսինը դավաճանել է իրեն, երեխաները չեն սիրել, մի խոսքով, նա կյանքից գրեթե ոչինչ չի ստացել, բայց միևնույն է շարունակել է լինել ուժեղ, ինքնավստահ և իր ասածի։

-Սիմոն՝ տրամադրությունը, ջանքը, կյանքից ակնկալիքները, ստացածները։

Սիմոնը իմ կարծիքով անկարող, անմիտ և թույլ մարդ էր։ Նա որպես տղամարդ չնկատվեց իմ կողմից վիպակում, որովհետև ցույց չէր տալիս իր տղամարդկությունը և կարողությունը։ Իր կնոջը չէր պաշտպանում իր մոր անհիմն մեղադրանքներից, տունը չէր պահում ճիշտ կերպով։ Վիպակում ասվում էր, որ Սիմոնը կանգնել էր մի կողմ և ամաչում էր ասել կինը ձերը չի, իմն է: Այսինքն նա չէր կարողանում իր կնոջը պահել և պաշտպանել։ Դժվարանում եմ ասել, թե կյանքից ինչ ակնկալիքներ կարող էր ունենալ այդ մարդը, նա սիրում էր կնոջը, երևի թե, բայց միևնույն է դավաճնել էր, ծեծում էր կնոջը, բայց միևնույն է մտածում էր, որ նա ճիշտ էր և խելացի։ Այսինքն, նա ծեծում էր կնոջը, իբրև ցույց տալով իր տղամարդկությունը, բայց նա շատ այլ հարցերում ոչինչ չէր անում, որտեղ իրական տղամարդությունը կորցնում էր իր։ Նման տղամարդը բնականաբար ոչինչ էլ չի ստացել իր կյանքում, որովհետև չի կարողացել ոչինչ տալ։ 

3. Շարադրանք գրիր՝ որքանով է մարդն ազատ սեփական ճակատագիրը կերտելիս։

Շատերը մտածում են, որ ճակատագիրը արդեն որոշված է իրենց փոխարեն, և նրանք անզոր են իրենց փոխարեն արդեն իսկ որոշված ճակատագրի դեմ, բայց արդյոք դա այդպես է և ճակատագիրը ոչ թե մենք ենք կերտում և որոշում, այլ մեր տեղը արդեն որոշված է։ Ես չեմ կարծում, որ ճակատագիրը մեր փոխարեն արդեն իսկ որոշված է, չնայած եթե անգամ որշված է, դա չի նշանակում, որ անփոփոխելի է և անքակտելի։ Մարդը ծնվելով՝ արդեն իսկ իրավազորություն է ստանում իր կայնքը ազատ ապրելուն և վարելուն, այսինքն նա ազատ է իր սեփական ճակատագիրը կերտելիս, նա ինքն է որոշում, թե ինչպես է ապրել, ապրում հիմա և թե ինչպես կապրի ապագայում, իր տեղը ոչ ոք դա չի անում և ոք ոքի չի կարող մեղադրել իր չարածների և արածների համար, որովհետև նա ինքն է որոշել այդպես և արել։ Մարդիկ չպետք է մտածեն, որ ճակատագիրը որոշված է և ինչ լինելու է կլինի։ Իկարկե, ինչ լինելու է կլինի, բայց դու պետք է խթանես այդ ամենին որպեսզի լինի, պետք է դու ինքդ որոշես և կատարես դա, քայլեր անես, որպեսի այդ լինելու է կլինին, լինի քո ուզածը և արդյունքը քեզ ոգևորի։ Այսինքն եթե դու կերտես քո ճակատագիրը, քայլեր անես դրան հասնելու համար, իհարկե կլինի քո ուզած կերպով, բայց եթե հույդ թողես ճակատագրին և հաջողությանը, դու ոչինչի չես կարողանա հասնել և կյանքդ կդառնա անիմաստ, որում դու պատավոր ես լինելու մեղադրել միայն քեզ, այլ ոչ թե քո ճակատագրին։

Հովհաննես Շիրազ

Ազգային մեծ բանաստեղծ Հովհաննես Շիրազը` Օնիկ Կարապետյանը, ծնվել է 1914 թվականի ապրիլի 27-ին Գյումրի քաղաքում, հողագործի ընտանիքում: Հայրը` Թադևոսը, ինչպես Գյումրեցիներն էին կոչում «բոստանչի» էր, մայրը` Աստղիկը, ասեղնագործում էր: Փոքրիկ Հովհաննեսը ծնողների միակ արու զավակն էր, քույրերից` Գոհարից և Մարիամից հետո: Փոքր տարիքում կորցրել է հորը, մանկությունն անցկացրել որբանոցում: Շուկայում պատահաբար գտել է մորը, նրա խորհրդով դարձել է կոշկակարի աշակերտ, ապա՝ ջուլհակ:

1925-1932թթ. սովորել է ծննդավայրի 7-ամյա դպրոցներից մեկում, այնուհետև աշխատել է տեքստիլ կոմբինատի «Մանածագործ» թերթում, որտեղ էլ 1932թ. տպագրվել են նրա առաջին բանաստեղծությունները: 1935թ. լույս է տեսել Շիրազի բանաստեղծությունների առաջին գիրքը՝ «Գարնանամուտը», որտեղ դրսևորվել է հեղինակի անհատականությունը`   նախընտրած թեմաների յուրովի մեկնաբանություն, զգացմունքների արտահայտման անմիջականություն, պատկերային ինքնատիպ գույներ: «Գարնանամուտ»-ին հաջորդել են «Սիամանթո և Խջեզարե» վիպերգը, «Արևի երկիր»  քնարական պոեմը, «Երգ Հայաստանի», «Բանաստեղծի ձայնը», «Երգերի գիրք», «Լիրիկա» ժողովածուները, որոնք նշանակալի երևույթ են հայ քնարերգության մեջ:

1946թ. լույս է տեսել «Բիբլիական» խոհափիլիսոփայական պոեմը, որի հերոսը մարդն է՝ ժամանակային մեծ ընդգրկումների մեջ: Ցավն ու տառապանքը այդ մարդուն մաքրում են մեղքերից, դարձնում հնարամիտ, հրաշագործ և որոնող, որն էլ իմաստավորում է կատարելության հասնելու նրա ձգտումը: Շիրազը մեծ ժողովրդականության է արժանացել «Քնար Հայաստանի», «Հուշարձան մայրիկիս», «Համամարդկային» ժողովածուներով, «Հայոց դանթեականը», «Խաղաղություն ամենեցուն» պոեմներով:

Շիրազը հայտնի էր իր լավ հումորի զգացումով։ 1960-ականների սկզբներին Ջոն Ստեյնբեկը այցելում է Երևանում պոետի բնակարանը, ավելի ուշ Շիրազին ուղղված իր նամակում գրում է՝ …մարդիկ հարազատ են զգում միասին, երբ նրանք միասին ծիծաղում են։ Եվ ես հիշում եմ, որ Երևանում մենք մի լավ ծիծաղեցինք

Բանաստեղծը թողել է գրական հարուստ ժառանգություն`բանաստեղծական շարքեր, գազելներ, էքսպրոմտներ, սոնետներ, առակներ, բալլադներ, քառյակներ, արձակ, մեծածավալ և փոքրածավալ պոեմներ, նամականի, ինչպես նաև թարգմանություններ: Նրա բանաստեղծություններով գրվել են երգեր, նրա մասին գրվել են բազում մենագրություններ, ուսումնասիրություններ, հուշագրություններ, ասույթներ, ձոներ և այլն։  Նրա առաջին կինը հայտնի բանաստեղծուհի Սիլվա Կապուտիկյանն էր։ Նրանց տղան՝ Արա Շիրազը քանդակագործ է։ Շիրազը իր երկրորդ կնոջից՝ Շուշանից յոթ երեխա ունեցավ։ Նրանց որդին, Սիփան Շիրազը պոետ էր։

Շիրազի քնարերգության լավագույն էջերից են մորը նվիրված երգերը («Մայր իմ բարի», «Մայրս մի բուռ մայր Հայաստան», «Ձյուն է իջնում, կուտակվում…», «Մորս սրտի հետ աշխարհն եմ չափել» և այլն): Մայրը Շիրազի համար վեր է ամեն ինչից, նա սրբություն է, ոգեղեն ուժ, երկրային կյանքի բարի հրեշտակ, նաև մարդկային ցավի խտացում:

Մահացել է Երևանում 1984 թվականի մարտին, թաղվել է Կոմիտասի անվան պանթեոնում։ Մահվանից 20 տարի անց, համաձայն Շիրազի կտակի (նշված Շիրազի բանաստեղծություններից մեկում), մի քանի հայրենասեր հայերի շնորհիվ նրա սիրտը թաղվել է Արարատ լեռան բարձունքներում՝ սառույցի մեջ

«Կուզեի նստել մի քարի վրա»

Կուզեի նստել մի քարի վրա
Եվ անվերջ նայել իմ Արարատին,
Հարբել հայրենի միրաժով նրա
Եվ հավերժ նայել իմ Արարատին:

Աղբյուրների պես աղջիկները գան`
Ես ծարավ սրտով չնայեմ նրանց,
Տուն կանչե մորս ձայնը իրիկվան,-
Չպոկեմ սարից աչքս կարոտած:

Եվ նստած լռին այդ քարի վրա`
Անդադար նայեմ իմ Արարատին,
Մինչև շիրիմ դառնա քարն էլ ինձ վրա
Եվ մամռած նայե իմ Արարատին:

«Գարնանամուտ»

Մանուշակներ ոտքերիս ու շուշաններ ձեռքերիս,
Ու վարդերը այտերիս, ու գարունը կրծքիս տակ,
Ու երկինքը հոգուս մեջ, ու արեւը աչքերիս,
Ու աղբյուրները լեզվիս՝ սարից իջա ես քաղաք,-
Ու քայլեցի խայտալով ու շաղ տալով մայթերին
Մանուշակներ ու վարդեր ու շուշաններ ձյունաթույր,
Ու մարդիք ինձ տեսնելով՝ իրենց հոգնած աչքերին
Տեսան ուրիշ մի աշխարհ, գարուն տեսան նորաբույր,
— Ի՜նչ թարմություն,- ասացին,- ի՜նչ թարմություն,-
ու բացին
Լուսամուտներն իմ առջեւ, ու ես իմ սիրտը բացել՝
Անցնում էի երգելով ու շաղ տալով մայթերին
Մանուշակներ ու վարդեր ու հասմիկներ հոգեթով,
Կարծես մի ողջ բնություն մի պատանի էր դարձել,
Քաղաք իջել լեռներից՝ կանցներ զմրուխտ հեքիաթով
Երկրե-երկիր շաղ տալով կակաչներն իր ձեռքերի,
Մեր երգերի լուսաբացն ու գարունը լեռների։

«Հայ ժողովրդի երգը»

Աչքերիս մեջ գարնան օրեր,
Ճամփես բախտիս սաերն ի վեր,
Ելնում են ես քարերն ի վեր,
Ելնում են ես սարերն ի վեր,
Քարեր, սարեր, դարերն ի վեր:
Բախտս աստղերն են վեր պահել,
Ջահել եմ ես ու ձիս ջահել,
Չեմ նկատում քարեր ճամփիս,
Չեմ նկատում սարեր ճամփիս,
Քարեր, սարեր, դարեր ճամփիս:
Շանթն է բեկվում ճակտիս վրա,
Մահ՝ չգիտեմ՝ կա՞, թե՞ չկա,
Ելնում եմ ես ահերն ի վեր,
Ելնում եմ ես մահերն ի վեր,
Ահեր, մահեր, ջահերն ի վեր:
Աչքերիս մեջ գարնան օրեր,
Ճամփես դեպի աստղերն անմեռ՝
Ինձ ելնելու քարեր կան դեռ,
Ինձ ելնելու սարեր կան դեռ,
Քարեր, սարեր, դարեր կան դեռ…

«Թագադրում»

Հոգիս արթնացավ հարավի բույրից,
Ինձ է դուրս կանչում զեփյուռը նրա,
Ձյունն էլ արևի ջահել համբյուրից
Ուրախ լալիս է դաշտերի վրա:
Ելնեմ, ծաղկումն է ձնծաղիկների,
Ձյունից ինձ նայող աչքերն համբուրեմ,
Գնամ հետևից ծիծեռնակների,
Նրանց հետ հետ գամ, գարունը բերեմ.
Բարձրանամ կապույտ գահը լեռների՝
Արևն իբրև թագ իմ գլխին առնեմ,
Հագնեմ ծիրանին արշալույսների,
Գարնան թագավոր ինձ թագադրեմ,
Եվ հրովարտակ արձակեմ մի խիստ,
Որ աղբյուրները հավերժ կարկաչեն,
Որ ծաղկեն լեռներն իմ արևանիստ,
Որ ծով դաշտերը հավերժ կանաչեն,
Որ գարունները գան ու չգնան,
Որ հավերժանան զմրուխտ դրախտով,
Որ բեկվի իմ դեմ խորհուրդը մահվան,
Որ մարդը ցնծա հավերժի բախտով:
Եվ ես երջանիկ կլինեմ այնժամ,
Եվ գուցե այնժամ ես մահը սիրեմ,
Երբ անմահ լինեմ, երբ հավերժանամ,
Երբ գարունները ողջ թագավորեմ…

Պարույր Սևակ

Հայ ականավոր բանաստեղծ, մշակութային գործիչ, գրականագետ և թարգմանիչ Պարույր Սևակը՝ Պարույր Ռաֆայելի Ղազարյանը, ծնվել է 1924 թվականի հունվարի 24-ին Արարատի շրջանի Չանախչի գյուղում։ Պարույրը իր ծնողների երկրորդ զավակն էր, սակայն առաջնեկի փոքր տարիքում մահի արդյունքում նա դառնում է ընտանիքի միակ երեխան։ Գրել ու կարդալ նա սկսել է հինգ տարեկանից։ Նույն տարիքից էլ Պարույրը սկսում է հաճախել դպրոց, սակայն սկզբում, քանի որ տարիքը թույլ չէր տալիս օրինական դպրոց գնալ, նրա հաճախումները ոչ օրինական բնույթ էին կրում։ Նրա գերազանց առաջադիմությունը տեսնելով` ուսուցիչը թույլատրում է օրինական կարգով գրանցվել դպրոցում և շարունակել ուսումը։

Պարույրը մանկական հասակից շատ էր կարդում, իսկ տասնմեկ տարեկանում առաջին անգամ իր գրիչն է փորձում պոեզիայում։ 1940 թվականին դպրոցը գերազանց առաջադիմությամբ ավարտելով՝ ընդունվում է Երևանի պետական համալսարանի բանասիրական ֆակուլտետի հայերենի բաժինը։ Եղել է ամենալավ ուսանողներից մեկը։ «Սովետական գրականություն» ամսագրում տպագրվում են նրա երեք բանաստեղծությունները` Պարույր Սևակ ստորագրությամբ։ 1955 թվականին Սևակը ավարտում է Մոսկվայի Մ. Գորկու անվան գրականության ինստիտուտը, որտեղ և դասախոսում է կյանքի հետագա չորս տարիների ընթացքում:

1970-ին Պարույրը ստանում է բանասիրական գիտությունների դոկտոր գիտական կոչումը։ 1963-ից մինչև 1971 թթ. աշխատում է որպես ավագ գիտաշխատող Հայաստանի գիտությունների ազգային ակադեմիայի Մ. Աբեղյանի անվան գրականության ինստիտուտում, 1966-ից հանդիսանում է Հայաստանի գրողների միության վարչության քարտուղարը։ Սևակը զոհվել է 1971 թվականի հունիսի 17-ին` ավտովթարից։ Թաղված է հայրենի հայրենի տան բակում՝ Զանգակատուն գյուղում։

Ստեղծագործություններ՝

«Վարք մեծաց»

Այս բանաստեղծությունում Սևակը թաքցնում է, թե ում է հղված այս խոսքերը, երևի թե ավելի մաշտաբային է վերցված, բայց նա խոսում է մեծանունով մարդկանց մասին ովքեր հազվադեպ են ծնվում, բայց դիպուկ ժամանակին և իրենց համառությամբ ցույց են տալիս, որ պատրաստ են անգամ իրենց հոգին ծախեն սատանային միայն, թե դեմ դուրս գան ստին և ժողովրդին խաբող իշխանությանը, որը իհարկե տանում է նրանց դժբախտության։ Այդ մարդիկ ծնվում են հասարակ ընտանիքում և լինում են հասարակ մարդիկ բայց չեն լռում և առաջ են գնում այն ժանապարհով, որը որ չի թաքցնում ոչինչ և պարզ խոսում են ճշտի մասին։ Եվ իհարկե նման մարդիկ հարգված են, ինչպես նշվում է, նրանք ապրում են դժվար ու մեռնում են հեշտ։

«Եվ այր մի Մաշտոց անուն» (պոեմ)

Այս պոեմում Պարույր Սևակը գրել էր մեր մեծանուն Մեսրոպ Մաշտոցի մասին, գրում էր, թե նա ով էր մեր երկրի համար, ինչեր արեց և ինչպես փրկեց մեր հայրենիքը։ Պատմում էր, թե Հայաստանում ինչ ծանր և անհնարին ժամանակաշրջան էր, որ Հայաստան կոչված աշխարհն էլ արդեն, լոկ անունով էր Հայաստան կոչվում: Հայերը ոչ մի բանի իրավունք չունեին անելու իրենց իսկ հայրենիքում ո՛չ խոսելու, ո՛չ իրենց երգը երգելու, ո՛չ զարկի ցավից նույնիսկ տնքալու իրավունք չուներ։ Եվ այդ անորոշության մեջ լույս աշխարհ է գալիս Մեսրոպ Մաշտոցը, ով լինում է փրկիչը Հայաստան աշխարհի։ Նա եկավ աշխարհ՝ պատասխանելու, ոչ թե հարցերի քանակն ավելացնելու, որովհետև  հարցեր ավելացնողները տեղից էլ շատ էին, բայց չկար մեկը, ով կպատասխաներ դրանց և մի ճանապարհ ցույց կտար այդ դժվարություններից դուրս գալու համար։ Նրա շնորհքով բիրտության տեղ փռվեց կրթություն, քերականություն և պարապմունք։ Մի խոսքով նա եկավ և ապացուցեց, որ զուր չէր իր ծնունդը, որ կրթության, գրի և խելքի շնորհիվ հնարավոր է հաղթել անգամ ամենադաժան թշնամուն։

Համո Սահյան

Բանաստեղծ Համո Սահյանը՝ Հմայակ Սահակի Գրիգորյանը, ծնվել է Սիսիանի շրջանի Լոր գյուղում: 1937 թ. ավարտել է Բաքվի երկամյա հայկական ուսուցչական ինստիտուտը: Մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին: Աշխատել է մի շարք թերթերում և ամսագրերում, որոնց թվում Բաքվի «Խորհրդային գրող» ամսագրում, «Կոմունիստ» և «Ավանգարդ» թերթերում, «Ոզնի» հանդեսում: 1965 – 1967 թթ. եղել է «Գրական թերթի» գլխավոր խբագիրը:

Հ. Սահյանի բանաստեղծությունները տպագրվել են դեռևս 30-ական թվականներից, սակայն նա համընդհանուր ճանաչման է արժանացել ռազմաճակատում գրած «Նաիրյան դալար բարդի» բանաստեղծությամբ, որը հատկանշվում է Հայաստան երկրի հանդեպ կարոտի հուզական բռնկումով և անմիջականությամբ:

Համո Սահյանի առաջին գիրքը` «Որոտանի եզերքին» բանաստեղծությունների ժողովածուն տպագրվել է 1946 թ.: Այստեղ դրսևորվում էր Սահյանի բանաստեղծական ընդհանուր ուղղվածությունը` սեր հայրենի բնաշխարհի ու մարդու նկատմամբ: Հաջորդ` «Առագաստ», «Սլացքի մեջ», «Ծիածանը տափաստանում», «Բարձունքի վրա», «Նաիրյան դալար բարդի» ժողովածուներում ավելի է ընդլայնվում Համո Սահյանի պոեզիայի թեմատիկ ընդգրկումը: 1972թ.  լույս է տեսնում Սահյանի «Սեզամ, բացվիր» ժողովածուն, որի համար 1975թ նա արժանանում է պետական մրցանակի: «Իրիկնահաց», «Կանաչ, կարմիր աշուն», «Դաղձի ծաղիկ» ժողովածուներով հեղինակը բերում է մարդկային դրամատիկ ապրումների ու ճակատագրի քնարերգությունը` բանաստեղծության բնապաշտական տարերքը հագեցնելով նոր, առավել անհատական, մտերմիկ բովանդակությամբ:

Համո Սահյանի ստեղծագործության մեջ մեծ թիվ են կազմում անցյալին, մանկությանը նվիրված բանաստեղծությունները, որոնք ունեն արդիական իմաստավորում, հասարակական հնչեղություն: Նա իրեն հատուկ բառամթերքով անդրադարձնելով իր զգայական աշխարհը` հասնում է լեզվաոճական ինքնատիպության ու կայունության: Նա թարգմանել է Ա. Պուշկինի, Ս. Եսենինի, Գ. Լորկայի և այլ բանաստեղծների ստեղծագործություններից:

Պարգևատրվել է Հոկտեմբերյան հեղափոխության, Աշխատանքային Կարմիր դրոշի և «Պատվո նշան» շքանշաններով: 1998թ. հետմահու լույս է տեսնում Համո Սահյանի «Ինձ բացակա չդնեք» անտիպ բանաստեղծությունների ժողովածուն:

1965-1967 թվականներին եղել է «Գրական թերթ»-ի գլխավոր խմբագիրը։ Մահացել է 1993 թվականի հուլիսի 17-ին Երևանում։ Նրա աճյունը տեղ է գտել Կոմիտասի անվան պանթեոնում։

Բանաստեղծություններ՝

«Անունդ տալիս»

Այս բանաստեղծությունում Սահյանը ցանկացել է ցույց տալ իր կարոտն դեպի իր հայերնիքը, նա բնության և հայերնիքին խորհրդանշող իրերի շնորհիվ ցույց էր տալիս իր կարոտը և սերը։ Որոշ տեղերում նկարագրում էր իր հայրենիքի գույները, գեղեցկությունը, բնությունը, կենդանիները և շենքերը, որը ցույց էր տալիս իր հայրենիքին կարոտելու և սիրելու դրական կողմերը, իսկ մյուս հատվածում էլ ցույց էր տալիս իր հայրենիքի մռայլ, լքված և բացասական կողմերը, որոնք նույնպես նրան կորտի կսկիծ էին առաջացնում։

«Մասրենի»

Այս բանաստեղծությունում Սահյանը ցանկացել է մասրենու կերպարի շնորհիվ նկարագրի իր հայրենիքի վիճակը և ցույց տա թե իր ժողովուրդը և իր Հայաստանը ինչպիսինն են։ Ասում է, որ պտուղդ քաղող չկա, որը ցույց է տալիս, որ ոչ ոք չի ցանկանում նկատել իր հայերնիքին և տեսնի, թե ինչպերի է հնարավոր և ինչեր ունի։ Պատիվը պահող չկա, որովհետև մարդ էլ չկա․ այսինքն բոլորը լքում են իր հայերնիքը և գաղթում, ոչ ոք չի ցանկանում մնա իր երկրում և պահի իր երկրի պատիվը և անունը, ոչ ոք չի ցանականում պաշտպանել, սիրել և հոգ տանել իր հայերնիքի մասին։ Հայաստանին բոլորը թողել են մենակ և մենավոր, ոչ ոք չի ցանկանում ձեռք մեկնել և պահել այս երկիրը, դարձել է լքված և միայնակ։

«Անտառում»

Այս բանաստեղծությունում Համո Սահյանը ցույց էր տալիս և նկարագրում էր բնության բոլոր բարիքները և գեղեցկությունը։ Ամեն մի քառատողում շատ մանրակրկիտ և գեղեցիկ նկարագրում է բնությունը։ Բանաստեղծության մեջ օգտագործելով գույներ, բուրմունքներ, տարրեր, կենդանիներ և տարատեսակ զգացմունքներշ։

Լևոն Շանթ

Գրող, մանկավարժ և հասարակական գործիչ Լևոն Շանթի ստեղծագործության մեջ առանձնանում է դրամատուրգիան, որը հայ գրականության բացառիկ արժեքներից է: Լևոն Շանթը՝ Նահաշպետյան, ապա հոր՝ Սեղբոսի անունով՝ Սեղբոսյան ծնվել է 1869 թվականի ապրիլի 6-ին: Վաղ տարիքում զրկվել է ծնողներից: Նախնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրի Սկյուտարի, 1884-1891թթ.՝ Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարաններում: Սովորել է նաև Լայպցիգի, Ենայի, Մյունխենի համալսարաններում՝ խորանալով մանկավարժության և հոգեբանության մեջ: 1899 թվականին վերադարձել է Անդրկովկաս, ավելի քան տասը տարի դասավանդել Թիֆլիսի Գայանյան օրիորդաց և Երևանի թեմական դպրոցներում։

Թիֆլիսում մասնակցել է «Վերնատուն» գրական միավորման հավաքույթներին, սերտ կապերի մեջ եղել Հ. Թումանյանի, Ղ. Աղայանի, Ա. Իսահակյանի, Դ. Դեմիրճյանի հետ։ Հ. Թումանյանի և Ս. Լիսիցյանի հետ կազմել ու հրատարակել է «Լուսաբեր» հայոց լեզվի դասագիրքը։ 1911 թվականին անցել է Կ. Պոլիս, դասավանդել Կեդրոնական և Եսայան վարժարաններում։ Շանթի ստեղծագործական ուղին տևել է վեց տասնամյակ։ 1890-ական թվականներին հրատարակել է բանաստեղծություններ և «Լեռան աղջիկը» պոեմը, ինչպես նաև գրել է վիպակների մի ամբողջ շարք: Շանթի արձակը հարուստ է հոգեբանական նրբերանգներով, քնարական ջերմությամբ, մանավանդ՝ կին հերոսների ներաշխարհի խոր իմացությամբ։

Սակայն Շանթի ստեղծագործության նշանակությունը հայ գրականության և մշակույթի պատմության մեջ կապվում է, ամենից ավելի, նրա դրամատուրգիայի հետ։  «Հին աստվածներ», «Կայսր», «Շղթայվածը», «Ինկած բերդի իշխանուհին»,«Օշին Պայլ» պատմական դրամաներն իրենց նյութով կապված են հայ միջնադարի տարբեր ժամանակաշրջանների, իսկ «Կայսրը»՝ բյուզանդական պատմության հետ: Պատմական դեպքերն ու անունները սոսկ պայմանական են, որի միջոցով փաստորեն արծարծվում են ժամանակակից սոցիալ–հոգեբանական խնդիրներ։ 

Մահացել է1951թ. նոյեմբերի 29-ին, Բեյրութում: Երևանում Շանթի անունով կոչվել է դպրոց, նրա պատկերով տպագրվել է փոստային նամականիշ:

Ստեղծագործություն՝

«Հին աստվածներ»

Լևոն Շանթի այս դրաման տեղի է ունենում Սևանա լճի կղզում։ «Հին աստվածների» կերպարները ապրում են երկու տարբեր աշխարհներում՝ իրականության և մտապատրանքի։ Առաջինը աղքատ ու խեղճ անապատն է, իսկ երկրորդը՝ այդ անապատի պատճառով առաջացած երազը, երջանիկ մարդկային կյանքով ապրելու իղձը։ Սևանա կղզում իշխանուհի Մարիամի նախաձեռնությամբ կառուցվում է եկեղեցի և վանահայրը անհամբեր սպասում է, թե երբ է ավատվելու շինարարությունը, որպեսզի նվիրի  Աստծո Երկնավոր իշխանության փառաբանմանը։ Իշխանուհու եղբայրը իր դստեր հետ որոշում է գալ և տեսնել այդ եկեղեցին, սակայն ուժգին փոթորիկի պատճառով լիճը շրջում է իրենց լաստը։ Այդ օրվանից երիտասարդ աբեղան կորցնում է իր հոգու և մարմնի խաղաղությունը: Իշխանի դուստրը՝ Սեդայի տեսիլքը անըհդհատ գալիս է և խանգարում է երիտասարդ աբեղային հանգիստ ապրել։ Երիտասարդ աբեղան ամբողջ դրամայի ընթացքում փորձում է գտնել իր հոգու կորցրած հանգստությունը և ներդաշնակությունը։ Նա հանդիպում է այդ եկեղեցու վանահորը, ով իրեն խորհուրդ է տալիս, որ մոռանա իր սիրուն և իրեն ամբողջովին նվիրի եկեղեցիին, սակայն վանահայրը ինքն էլ է սիրահարված եղել իշխանուհուն և մոռանալով իր սիրուն նվիրել է ինքն իրեն ամբողջովին եկեղեցուն։ Որպեսզի մոռանա այդ սիրուն վանահայրը որոշում է քանդել եկեղեցին և դրա փոխարեն կառուցել նորը։ Սակայն մինչ վանահայրը կաներ այդ ամենը, երիտասարդ աբեղան չի կարողանում դիմադրել իրականությանը և իր տեսիլքներին և դառնում է խելագար, ինչն էլ իրեն ստիպում է, որպեսզի ինքնասպան լինի։ Վանականնները չեն ենթարկվում վանահորը և չեն քանդում այդ եկեղեցին, որպեսզի նորը կառուցեն։ Այսպիսով վանահայրը հեռանում է այդ կղզուց և գնում է, որպեսզի իր համար կառուցի նոր կյանք, նոր եկեղեցի և մոռանա ամեն կատարված բան։ 

Կարծիք՝

Իմ կարծիքով մարդու համար երևի թե ավելի վախենալու է և վտանգավոր կորցնել իրենց համար հարազատ մարդու, քան թե իրենք կմահանան, որովհետև իրենց մահանալու դեպքում նրանք չեն զգում ոչինչ, այլ ուղղակի հեռանում են։ Իսկ երբ մահանում է քեզ հարազատ մարդ, դու կարող ես այդ անորոշությունից խալագարվես, ուժեղ հոգով մարիկ այդ ամենը կարողանում են տանել, բայց թույլ մարդկանց մոտ սկսում են տեսիլքներ, ինչն էլ իրենց կործանում է։ Երբեմն այդ ուժեղ մարդիկ փախչում են իրենց խնդիրներից և իրականությունից, իրենց տալիս են այլ բանի, որպեսզի կարողանան ցրվել դաժան իրականությունից և չընկնեն տեսիլքի քաղցր, բայց վտանգավոր ծուղակը։ Իհարկե, իրականությունից փախչելը դա խնդիր լուծում չէ, որովհետև դա կնշանակի, որ փախչում ես ինքդ քեզնից և պետք է ինքնախաբեությամբ զբաղվես, բայց մյուս կողմից էլ ավելի լավ է այդպես, քան ընկնես էմոցիաների ազդեցության տակ և ինքդ քեզ կործանես։

Ակսել Բակունց

Ակսել Բակունցը՝ Ալեքսանդր Ստեփանի Թևոսյանը, ծնվել է 1899թ. հունիսի 13-ին Գորիսում`   տոհմիկ գյուղացու ընտանիքում: Ծննդավայրի ծխական դպրոցն ավարտելուց հետո «որպես հույժ գովելի աշակերտ» համագյուղացիների միջնորդությամբ ընդունվել է Էջմիածնի Գևորգյան ճեմարան, որտեղ և կատարել է գրական առաջին փորձերը:

Հետագայում մանկավարժական աշխատանք է կատարում Զանգեզուրի Լոր գյուղում։ 1917-1918 թվականներին որպես շարքային զինվոր Բակունցը մասնակցել է Աշկալայի, Իլլիջայի, Արդահանի կռիվներին և Սարդարապատի ճակատամարտին։ Սովորել է Թիֆլիսի պոլիտեխնիկական ինստիտուտում, ապա մեկնել Խարկով և 1923 թվականին ավարտել Խարկովի գյուղատնտեսական ինստիտուտը, վերադարձել և 1924-1926 թվականներին աշխատել Գորիսում որպես Զանգեզուրի գավառական գյուղատնտես, գավգործկոմի հողբաժնի վարիչ, 1926-1931 թվականներին՝ Երևանում՝ որպես հողժողկոմատի հողվարչության պետի տեղակալ։ 1927-1928 թվականներին աշխատել է նաև «Մաճկալ» թերթում։ 1931 թվականին աշխատել է «Նոր ուղի» հանդեսում։ Այնուհետև հիմնականում զբաղվել է գրական աշխատանքով։ Գրել է «Զանգեզուր» և «Արևի զավակը» կինոնկարների սցենարը։ Բեղուն գրիչը կատարում էր նայեւ թարգմանություններ՝ դրա վառ բկայությունն է Գոգոլի “Տարաս Բուլբան” 1934-1935 թվականին աշխարհաբարի է փոխադրում Վարդան Այգեկցու “Աղվեսագիրքը” առակների ժողովածուն:

Դեռեւս 30-ական թվականներից այլախոհի պիտակի տակ էին առել շատերի հետ նաեւ Բակունցին: Քաղաքական ծանրագույն մեղադրանքներ են բարդվում Բակունցի հասցեին և1936 թվականի օգոստոսի 9-ին շատերի հետ նաեւ ձերբակալում են նրան: Բանտային խիստ պայմաններում 11 ամիս անընդմեջ Բակունցին ենթարկում են կտտանքների: Գոյության միակ նպատակը մնում է գրականությունը։ Բակունցի սփոփած հույսերն ապարդյուն են անցնում: Նրան ոչ թե աքսոր, այլ 25 րոպեանոց դատական նիստից հետո դատապարտում են պատժի առավելագույն չափի՝ գնդակահարության: Գնդակահարվել է 1937 թվականի հուլիսի 8-ին Ստալինի ցուցումով։

Ստեղծագործություններ՝

«Ալպիական մանուշակ»

Ալպաիակն մանուշակը բազմահհերոս պատմվածք է, որտեղ Բակունցը ցանկացել է ցույց տալ ամեն մեկի դերը կյանքում, ամեն մեկի մոտեցումը և աշխարհայացքը ինչ-որ բանին, որը շատ տարբեր է և ամեն մեկը տարբեր տեսանկյուններից նայելով՝ տեսնում է տարբեր բաներ և ընկալում յուրովի։ Պտմվածքում Բակունցը պատմում է  Կաքավաբերդի,  երեք ձիավորները, մի  գյուղացու և  նրա կնոջ մասին: Երեք ձիավորներից մեկը պարզ քաղաքացի էր, ով բավարարվում էր իր սնուդով, մյուսը՝ բնագետ, իսկ երրորդը՝ նկարիչ։ Հեղինակը ավելի շատ խոսում էր նկարիչի մասին, ով նկատում էր ամեն մի մնրուք, բնության ամեն բան և իր վրձնի տակոր էր անցկացնում այդ ամենը։ Նկարիչը տեսնում է հնձվորի կնոջը, որի գեղեցկությունը չի վրիպում նրա աչքից: Նա նմանացնում է այդ կնոջը ալպիակակն մանուշակի։ Նկարիչը սկսում է նկարել կնոջը և հիշում է, որ նա այդ կնոջ նման մի կնոջ էլ է տեսել, այստեղից շատ հեռու՝ ծովափում։ Նրանք երկուսն էլ արտաքինով նման են, բայց նրանց կյանքը և գործունեությունը տարբեր էին, առաջինը՝ օջախի առաջ նստած, խառնում է կրակը, մյուսը՝ ծովափին, վայելում է ազատությունը։ Նկատելով այդ ամենը հնձվորը խանդի հողի վրա ծեծի է ենթարկում իր կնոջը։ Նկարիչը երբեք չէր նմանվում քաղաքացուն և բնգետին, որովհետև նրանց հիմնական նպատակը իրենց շահն էր և նրանցից ոչ ոք չէր նկատում ալպաիական մանուշակը, իսկ նկարիչը միայն էր, ով նկատեց այն։  

«Միրհավ»

Այս պատմվածքում տղան համեմատում էր իր սիրած աղջկան բնության հետ, բնութագրում էր ամեն մի բան, ինչը կապված էր այդ աղջկա հետ, նա շատ էր նմանեցնում նրան միրհավի, որովհետև այդ աղջկա աչքերը միրհավի աչքերի նման մեծ և մուգ են, ինչպես՝ խաղողի սև հատիկները։ Նա հիշում էր ամեն մի պահը, որը անցկացրել էր Սոնայի հետ այդ բնությունում, և աշունը իր համար խորհրդանշում էր Սոնան, որովհետև նա նույնպես մեռավ և կյանք նույնպես աշունից հետո հանգում է և դատարկվում։

«Սպիտակ ձին»

Այս պատմվածքը իմ ամենասիրելի պատմվածքներից մեկն է, որը ես ամեն անգամ կարդալիս սկսում եմ հուզվել և շատ խորը զգացմունքներ են ինձ մեջ արթնացնում։ Պատմվածքը պատերազմային ժամանակաշրջանի մասին է, որտեղ թագավորի հրամանով բոլոր ձիատերերը պետք է ներկայանան և ովքեր ունենան առողջ և ուժեղ ձիեր, նրանց ձիերին պետք է ուղարկեն պատերազմի։ Սիմոնը շատ կապնված է լինում իր ձիու հետ՝ Ցոլակի հետ և չի ցանկանում, որպեսզի իր ձիուն տանեն պատերազմ։ Մտածում է, թե ինչ կարող է անել և իմանում է իր հարևանից, որ չեն վերցնում այն ձիերին, ովքեր թույլ են կամ վնասվածք ունեն և պիտանի չեն պատերազմին։ Սիմոնը, այդ ամենը իմանալով, տանում է հեռու, իբր ջուր տալու և գետի մեջ քարով այնքան է քերում խեղճ Ցոլակի մեջքին, որ սկսում է արյուն գալ և վերք է դառնում։ Սիմոնը մտածում է, որ այս վիճակում հաստատ իր ձիուն չեն տանի պատերազմի, բայց այդ ամենը ապարդյուն էր։ Ցոլակին միևնույն է տանում են և խեղճ ձիու պոչը կտրում են և տանում պատերազմ։ Ճանապարհին հետ գալուց նա տեսնում է իր հարուստ հարևանի շքեղ ձիուն, ով վրան նստած գնում էր տուն։ Այստեղ երևում է, որ մարդկանց մեջ դրել են անհավասարություն, ով ունևոր է կարողանում է գումարով հասնել այն ամենին ինչին ցանկանում է, իսկ սովորական կյանքով ապրող մարդիկ վճարում են իրենց ամենաթանկագին արժույթներով և փոխարենը չեն ստանում ոչինչ։ Ավարտը շտ տխուր է լինում, Սիմոնը վերադառնում է տուն, բոլորը սկսում են սգալ իմանալով, որ ձիուն տարել են պատերազմ և նրանք ամեն օր սպասւմ են, որ կգան և կասեն, որ ձեր ձին ողջ և առողջ հետ է վերադարձել։ 

Շիրվանզադե

Հայ գրող, դրամատուրգ Ալեքսանդր Շիրվանզադեն՝ Ալեքսանդր Մինասի Մովսիսյանը, ծնվել է 1858թ․ ապրիլի 18-ին։ Ստեղծագործությունը հայ ռեալիստական գրականության բարձրագույն նվաճումներից է, այն նոր շրջան է սկզբնավորել հայ գեղարվեստական մտածողության, մասնավորապես՝ հոգեբանական արձակի և դրամատուրգիայի պատմության մեջ:

Ալեքսանդր Շիրվանզադեն սովորել է Շամախիի հայոց թեմական և ռուսական գավառական երկդասյան դպրոցներում: Հոր անսպասելի սնանկացման պատճառով պատանին ստիպված թողել է ուսումը և աշխատել: 1875թ. մեկնել է Բաքու և 3 տարի աշխատել որպես գրագրի օգնական՝ ականատես լինելով շահի ու կողոպուտի համար մղվող մրցավազքին: Այդ տարիներին նրա կյանքում մեծ դեր է ունեցել մորաքրոջ որդին՝ դերասան Հովհաննես Աբելյանը: Աբելյանների տանը նա ծանոթացել է հայ և համաշխարհային գրականությանը, մամուլին, ճանաչել հայ ականավոր գործիչների:

Գրողը ցավով նկատում է, որ արագորեն վերանում են ավանդական հարաբերությունները, ոչնչանում է մարդկանց հոգեհարազատությունը, փողը խաթարել է բարոյական արժեքները՝ բազմաթիվ ազնիվ հոգիների դատապարտելով տառապալի կյանքի: 1895-96թթ. հայերի կոտորածների ժամանակ գրողը պաշտպանել է Հայ դատը, որի պատճառով ցարական կառավարությունը նրան ձերբակալել է: XIX դարի 90-ական թվականներին Շիրվանզադեն գրել է «Արսեն Դիմաքսյան» վեպը, «Ցավագարը», «Կրակ» վիպակները, իսկ 1896-97թթ.՝ «Քաոսը», որը հայ ռեալիստական վեպի գլուխգործոցն է թե´ գեղարվեստական, թե´ գաղափարական առումով:

Բացառիկ է Շիրվանզադեի դերը XX դարի սկզբի հայ դրամատուրգիայի և թատրոնի պատմության մեջ: Հանդես է եկել Պետրոս Ադամյանի, Սիրանույշի, Հովհաննես Աբելյանի և ուրիշների մասին հոդվածներով, գրել է «Մելանիա», «Արտիստը» վիպակները, «Վարդան Ահրումյան» վեպի առաջին մասը,  դրամատիկական գործեր՝ «Եվգինե», «Ունե՞ր իրավունք», «Պատվի համար»։ Վերջինիս նյութը, ինչպես «Քաոսում», քաղված է մի ընտանիքի պատմությունից, որին գրողը հաղորդել է հոգեբանական հարստություն և խոր իմաստ: Ընտանիքի անդամներից յուրաքանչյուրը, հակադրվելով և պախարակելով մեկը մյուսին, ներկայացնում է իր միջավայրը: Հետագա տարիներին լույս են տեսել «Կործանվածը», «Ավերակների վրա», «Արհավիրքի օրերին» դրամաները, «Շառլատանը» կատակերգությունը և այլ գործեր:

1916թ. նա Հովհաննես Թումանյանի հետ եղել է ժամանակավորապես ազատագրված Արևմտյան Հայաստանում: 1919թ. բուժման նպատակով դարձյալ մեկնել է արտասահման: 1926թ. գրողը հաստատվել է Երևանում: Գրել է «Մորգանի խնամին» կատակերգությունը, ամբողջացրել «Կյանքի բովից» երկհատոր հուշագրությունը, հրատարակության պատրաստել իր երկերը, վերամշակել մի շարք գործեր:  Շիրվանզադեն վախճանվեց 1985 թվականին:

Կարծիք՝

Շիրվանզադեն իմ սիրելի գրողների դասին է պատկանում։ Սերս դեպի Շիրվանզադե սկսել է մի քանի տարի առաջ, երբ առաջին անգամ ծանոթացա նրա գործունեությանը և ստեղծագործություններին։ Առաջին ստեղծագործությունը, որը կարդացի նրանից դա «Քաոս»-ն էր, որը ինձ ստիպես, որ կարդամ Շիրվանզադեի մյուս ստեղծագործությունները նույնպես։ Շիրվանզադեից կարդացել եմ «Քաոս»-ը, «Պատվի համար»-ը, «Արտիստը»-ը, «Նամուսը»-ը։ Նաև դիտել եմ դրանցից մի քանիսի ժամանակակից մոտիվներով նկարված ֆիլմերը, որոնք ավելի պատկերավոր են դրանք դարձրել։ Մի խոսքով, Ծիրվանզադեն այնպիսի հեղինակ է, ում ստեղծագործությունները չեն հոգնեցնում և ցանկանում ես անագմ վերընթերցել մի քանի անգամ և զգալ այդ գեղեցիկ թղթին վերարտադրած պատմությունները և զտանաս դրանից էմոցիաներ։

Նար-Դոս

Նշանավոր հայ գրող Նար-Դոսը՝ Հովհաննիսյան Միքայելը, ծնվել է 1867թ.-ի մարտի 1-ին Թբիլիսիում: Գրողի հայրը բրդավաճառ է եղել: Սկզբնական կրթությունը Նար-Դոսն ստացել է Սբ. Կարապետ եկեղեցու ծխական դպրոցում։ Ուսումը շարունակել է քաղաքային Նիկոլաևյան երկդասյան դպրոցում։ Այնուհետև ընդունվել է Քութայիսի նահանգի Խոնի ուսուցչական սեմինարիա, սակայն ապրուստի միջոցներ չունենալու պատճառով չի ավարտել, վերադարձել է Թիֆլիս։ Փականագործի մասնագիտություն է սովորել Միքայելյան արհեստագործական դպրոցում, որտեղ մտերմացել է ապագա բանաստեղծ Ալեքսանդր Ծատուրյանի հետ։

Մեկ տարի հետո թողնելով Միքայելյան դպրոցը՝ նվիրվել է լրագրական գործին։ 1890-1906թթ.-ին եղել է «Նոր դար»-ի պատասխանատու քարտուղարը։ 1904թ.-ին որպես քարտուղար և սրբագրիչ է աշխատել «Աղբյուր-Տարազ» պարբերականում, 1913-1918թթ.-ին՝ «Սուրհանդակ» թերթում։ Խորհրդային կարգերի հաստատումից հետո որոշ ժամանակ շարունակել է սրբագրիչի աշխատանքը։

Հեղինակը պատկերում է երեխաների, որոնք մանկություն չունեն, կանանց, որոնց բաժին են ընկել հանապազօրյա հացի հոգսը, ծանր աշխատանքը։ Յուրաքանչյուր պատմվածք մի իսկական դրամա է։ Այդ շրջանի գործերից է «Աննա Սարոյան» վիպակը։ Երկում պատկերված է ընտանիք, որի անդամները տան գլխավորի՝ հոր սնանկանալուց ու մահից հետո չեն դիմանում կյանքի փորձություններին և ի վերջո կործանվում են։ Վիպակի հերոսուհին՝ Աննան, արտահայտում է սոցիալական մի ամբողջ խավի ողբերգությունը։

1891թ.-ից սկսվում է Նար-Դոսի ստեղծագործության մի նոր շրջան, որին բնորոշ է հոգեբանական վերլուծության խորությունը։ Այս շրջանի գործերի էությունը մարդու և մարդկայինի հարցն է բարոյական և սոցիալական տեսանկյուններից։ Մարդու մասին իր բարձր ըմբռնումը գրողը հակադրում է սեփականատիրական աշխարհի դաժան օրենքներին։ «Սպանված աղավնի» վիպակում Նար-Դոսը պատկերել է հայ կնոջ ողբերգությունը։ 1880-ական թթ. հայ մտավորականության կենցաղն ու հասարակական պատկերը շատ ավելի լայն ու խորն է տրված «Մահը» վեպում։ Վեպը ոչ միայն հեղինակի, այլ հայ քննադատական ռեալիզմի բարձրագույն նվաճումներից է։ Մահացել է 1933 թվականի հուլիսի 13-ին։

Կարծիք՝

Նար-Դոսի ստեղծագործությունները բավականին տարբերվող են, լավ առումով։ Նա գրում է շատ գեղեցիկ և պոետիկ, ինչը դարձնում է նրա ստեղծագործությունները յուրովի տարբերվող, որը գերում է ընթերցողին։ Նրա ստեղծագործություններում շատ գեղեցիկ են նկարագրվում մարդկային հարաբերությունները, սերը և ընհանրապես կյանքը տարբեր իրավիճակներում և տարբեր տեսանկյուններից։ Ցավոք շատ ստեղծագործությունների հետ ծանոթ չեմ նրա, բայց դրանք արդեն իմ կողմից դարձել են սիրելի և դրանց շնորհիվ սկսել եմ գնահատել Նար-Դոսի ոճը։ Կարդացել եմ «Ես և նա», «Սպանված աղավնին» և «Մեր թաղը» ստեղծագործությունները։

Միքայել Նալբանդյան

Միքայել Նալբանդյանը 1837–45 թթ-ին սովորել է Նոր Նախիջևանում` ճանաչված մանկավարժ Գաբրիել Պատկանյանի դպրոցում: 1848–53 թթ-ին աշխատել է Նոր Նախիջևանի և Բեսարաբիայի թեմի առաջնորդարանում որպես քարտուղար, 1853 թ-ին մեկնել է Մոսկվա: Նույն թվականին Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում քննություններ է հանձնել և ստացել հայոց լեզվի ուսուցչի վկայական, ապա Մոսկվայի Լազարյան ճեմարանում աշխատել է որպես հայոց լեզվի ուսուցիչ: 1854–58 թթ-ին եղել է ազատ ունկնդիր Մոսկվայի համալսարանի բժշկական ֆակուլտետում: 1860 թ-ին Սանկտ Պետերբուրգի համալսարանում ստացել է արևելյան բանասիրության թեկնածուի գիտական աստիճան:

Հետագայում Նալբանդյանը երկու անգամ ուղևորություն է կատարում արտասահման: Լոնդոնում եղած ժամանակ կապեր է հաստատում Գերցենի, Օգարյովի, Սեռնո Սոլովևիչի հետ: Երբեք կանոնավոր դպրոց չի հաճախել. սեփական կրթությունն իր անձնական ջանքերի և աշխատասիրության պտուղն է եղել: Նախիջևանում Խալիպյան աղայի դեմ պայքարում պաշտպանել է ժողովուրդի իրավունքը: Հեռանալով Մոսկվա՝ նշանակվել է հայոց լեզվի ուսուցիչ: Մոսկվայում սերտ բարեկամությամբ կապվել է Ստեփանոս Նազարյանցի հետ, որի՝ 1858թ.-ին հրատարակած «Հյուսիսափայլ»-ի ամենամեծ աջակիցն է դառնում: 1859թ.-ին առողջական պատճառներով մեկնել է Եվրոպայի կարևոր կենտրոնները: Նալբանդյանը 1860թ.-ին մեկնել է Հնդկաստան հնդկահայ վաճառական Մասեհ Բաբաջանի՝ Նոր Նախիջևանի համայնքին կտակած ժառանգությունն ստանալու նպատակով:

1862թ.-ին Նալբանդյանը վերադառնում է ուղևորությունից, մասնակցում «Զեմլյա ի վոլյա» կազմակերպության ընդհատակյա գործունեությանը, ձերբակալվում Լոնդոնում ռուս հեղափոխականների հետ համագործակցելու մեղադրանքով և բանտարկվում Սանկտ Պետերբուրգի Պետրոպավլովյան ամրոցում: 1865թ.-ին թոքախտով հիվանդ Նալբանդյանն աքսորվում է Սարատովի նահանգի Կամիշին քաղաքը, որտեղ էլ մահանում է:

Ստեղծագործություններ՝

Ազատություն

Այս բանաստեղծությունում Նալբանդյանը ցանկացել է ասել, որ մենք ծնված օրվանից տենչում ենք ազատության, մեր հիմնական նպատակը միշտ ազատության հասնելն է։ Այստեղ հեղինակը ցույց է տալիս, որ մենք դեռ փոքր ժամանակ գոռում են ոչ թե մեր ծնողների անունները, այլ ազատություն ենք գոռում։ Երբ մեզ տրվում է ազատությունը, մենք հասկանում ենք, որ այն իրականում շատ բարդ և դժվար ճանապարհ է։ Ինչպես բանաստեղծությունում է գրված՝

Ո՛հ, փշոտ է ճանապարհդ,
Քեզ շատ փորձանք կը սպասե.
Ազատություն սիրողին
Այս աշխարհը խիստ նեղ է

Մանկության օրեր

Այս բանաստեղծությունում Նալբանդյանը գրել է մեր կյանքի բոլոր փուլերի մասին, որոնց միջով մենք անցնում ենք մեր ողջ կյանքի ընթացքում։ Մեր կյանքը անհոգ էր և երջանիկ, երբ մենք մանուկ էինք և մեր միակ անելիքը դա երջանկանալն էր։ Մանկությունը շատ արագ է թռնում և մենք այդ ժամանակ այն չենք գնահատում, սակայն մեծանալով հասկանում ենք, որ մեր կյանքի ամենալավ և ապհով ժամանակն է եղել։ Այդ ամենից հետո, երբ մենք հասունանում ենք և մեծանում, ձեռք ենք բերում գիտակցություն, ինչը ցույց է տալիս մեզ կյանքի իրական խնդիրները, դաժան և դժվար կյանքը, որը մենք պետք է անցնենք և փորձեք գոյատևել։ Երբ ամբողջ բեռը քեզ վրա է լինում, այդժամ դու հասկանու ես, որ կարոտում ես մանկությունդ, երբ չես կարողանում այլևս պայքարել քո կյանքի համար, չես ցանկանում ալևս ոչինչ անել, չես ցանկանում գոյատևել և լուծումներ գտնել։

Իտալացի աղջկա երգը

Այս բանաստեղծությունում Նալբանդյանը գրել է իր հայրենիքի մասին, բայց գերլ է միայն բացասական էմոցիաներ և միայն վատաբանել է մեր հայրենիքին։ Եթե անկեղծ ես այդքան էլ չեմ սիրում այս բանաստեղծությունը, որովհետև կարծես որքան հնարավոր է բացասական զգացմունքներ է դրված և շատ անգամնր, կարծես ցանկացած լինի հեղինակը վիրավորած կամ էլ վատաբանած լինի իր հայրենիքը։ Այստեղ ավելի կոնկրետ մի աղջիկ գրում է իր եղբորը, ով գնացել էր պատերազմ և նա գրում էր, որ ավելի լավ է նա մեռնի պատերազմի դաշտում, քան գա պարտությունով։ Այս հատվածը կարող եմ մեջբերել ՝

«Գնա՛ մեռիր դու քաջի պես,
Թող չտեսնե թշնամին
Քո թիկունքը, թող նա չասե
Թե վատ է իտալացին»:

Ինչը իմ կարծիքով ճիշտ չէ, որովհետև առանց ժողովրդի հայրենիքը ում է պետք, հայրենիքը ոչ թե հողի կտորն է, այլ հենց ազգը, ազգի միությունը և լինելը։

Րաֆֆի

Հայ արձակի խոշորագույն դեմքերից մեկը` Րաֆֆին՝ Հակոբ-Մելիք-Հակոբյանը, ծնվել է 1835թ. Փայաջուկ գյուղում։ Նրա ստեղծագործությամբ հայկական ռոմանտիզմը հասել է իր բարձրակետին, հայ գրականությունը մերձեցել համաշխարհային գրականության չափանիշներին:

Իր նախնական կրթությունն ստացել է ծննդավայրի ծխական վարժարանում, 1847թ. մեկնել է Թիֆլիս, սովորել է Կարապետ Բելախյանցի մասնավոր դպրոցում, իսկ 1852թ. ընդունվել է ռուսական գիմնազիայի 4-րդ դասարան:  1856թ. վերադարձել է Փայաջուկ՝ տնօրինելու գերդաստանի տնտեսական գործերը: 1860-ական թվականների վերջերին, սակայն, ստիպված լինելով հոգալ սնանկացած ընտանիքի նյութական խնդիրները, Րաֆֆին կրկին մեկնել է Թիֆլիս: Գրիգոր Արծրունու հրավերով 1872թ.-ից դարձել է «Մշակ» թերթի գլխավոր աշխատակիցը, որտեղ էլ տպագրել է իր գեղարվեստական գործերի մի մասը, հրապարակախոսական հոդվածներն ու ուղեգրությունները:

1875– 1877թթ. դասավանդել է Թավրիզի Արամյան, 1877–79թթ.՝ Ագուլիսի հայկական դպրոցներում, ապա վերադարձել է Թիֆլիս և մինչև կյանքի վերջն զբաղվել բացառապես գրական գործունեությամբ: Րաֆֆին ճանապարհորդել է պարսկահայ և թուրքահայ գրեթե բոլոր գավառներում, գրի առել հարուստ տեղեկություններ Հայաստանի բնության, աշխարհագրական դիրքի, ժողովրդի բարքերի ու կենցաղի վերաբերյալ, որոնք հետագայում հսկայական նյութ են տվել նրա գրական մտահղացումներին:

Րաֆֆու ստեղծագործության մեջ բացառիկ տեղ ունեն «Դավիթ Բեկ», «Պարույր Հայկազն», «Սամվել» պատմավեպերը և «Խամսայի մելիքություններ» պատմական ուսումնասիրությունը: «Սամվելը» հայ դասական պատմավեպի խոշոր նվաճում է: Վեպի հիմքում ազգապահպանության գաղափարն է: Իր քննադատական հոդվածներում, գրախոսություններում, երկերի առաջաբաններում Րաֆֆին արձագանքել է գրական շարժման կարևոր երևույթներին, XIX դարի հայ գրականության զարգացման օրինաչափություններին, ժամանակակից ու պատմական վեպի տեսության հարցերին և այլ խնդիրների: Երևանում և ՀՀ այլ վայրերում Րաֆֆու անունով կոչվել են փողոցներ, դպրոցներ: «Խաչագողի հիշատակարանը» վեպի հիման վրա նկարահանվել է համանուն կինոնկարը։

1888 թ. ապրիլի 25-ին Րաֆֆին վախճանվում է։ Նրա աճյունն ամփոփված է Թիֆլիսում՝ Խոջիվանքի հայկական գերեզմանոցում։

Կարծիք՝

Րաֆֆին բավականին սպեցիֆիկ գրող է, նրա աշխատանքները տարբերվող են և կարելի է միանգամից հասկանալ, որ սա գրել է Րաֆֆին, այսինքն նրա գրելավոճը միանգամից հասկացվող է։ Սպեցիֆիկ գրող ասելով՝ նկատ ունեմ, որ ոչ բոլորի դուրը կարող են գալ նրա ստեղծագործությունները, մարդիկ լինեն, որ իրոք կգնահատեն և կլինեն իրա աշխատանքների սիրահարը, իսկ կլինեն մարդիկ, ովքեր չեն հասկանա նրա ստեղծագործությունները և նրանց համար կլինի շատ ծանր և ձանձրալի։ Ես կարդացել եմ նրանից ընդամենը մեկ ստեղծագործություն, դրա համար կդժվարանամ ասել, թե որ խմբին եմ պատկանում։ Կարդացել եմ «Խենթը» և կարող եմ ասել, որ իրոք դա այդպես է, նա գրում է բավականին դժվար և տալիս է բավականին մտածելու տեղիք։