Ըղձական, ենթադրական, հարկադրական եղանակներ

• Ըղձական, ենթադրական, հարկադրական եղանակներ

Անցյալ կատարյալ

• Անցյալ կատարյալ — Առակից դուրս բեր անցյալ կատարյալ ժամանակով բայերը:

Ընտրությունը

Երիտասարդ երկրագործը որոշեց ամուսնանալ և ընկերների հետ մի տոնախմբության գնաց, որպեսզի իր համար հարսնացու ընտրի: Այնպիսի գեղեցկուհիներ շուրջպար բռնեցին, որ երիտասարդների աչքերը շաղվեցին, մեկը մյուսից գեղեցիկ: Սիրամարգի քայլքով ճեմում են, ուսերն ուղղում, լավագույնս են իրենց ներկայացնում: Եվ նրանցից միայն մեկը համեստորեն կանգնել էր մի կողմում՝ գլուխը հակած, աչքերը գետնին խոնարհած:

— Ահա՛ իմ ընտրյալը,- նրան ցույց տալով ասաց երկրագործը:

Ընկերները զարմացան նման տարօրինակ ընտրությունից, իսկ երիտասարդը բացատրեց.

— Ախր ես երկրագործ եմ, և սովոր եմ դատել ցորենի հասկերով: Երբ դրանք ուղիղ ու հպարտ կանգնած են այնպես, որ հեռվից երևում են, ապա նման հասկի մեջ ցորեն չկա: Իսկ հացով լի հասկը միշտ ներքև է խոնարհվում այնպես, որ միանգամից չես էլ նկատում այն: Ճիշտ այդպես էլ հարսնացուն է:

Սահմանական եղանակ. բաղադրյալ ձևեր

• Սահմանական եղանակ. բաղադրյալ ձևեր — անկատար, վաղակատար, ապակատար: — Առակից դուրս բեր սահմանական եղանակի բաղադրյալ ձևերը և նշիր նրանց հատկանիշները:

Անհավատ մարդը (առակ)

Աստծուն չհավատացող մի մարդ զբոսնում էր (անկատար անցյալ) անդունդի եզրով: Հանկարծ սայթաքեց ու վայր ընկավ: Ընկնելու ընթացքում նրան հաջողվեց բռնվել փոքր ծառի ճյուղից, որն աճել էր (վաղակատար անցյալ) ժայռի խոռոչում: Ճյուղից կախված և օրորվելով սառը քամուց՝ նա հասկացավ իր անելանելի վիճակը. անդունդի ներքևում մամռակալած գլաքարերն էին (անկատար անցյալ), իսկ վեր բարձրանալու հնարավորություն չկար: Ճյուղից բռնած նրա ձեռքերը թուլանում էին (անկատար անցյալ):

-Այժմ միայն Աստված կարող է () ինձ փրկել, -մտածեց նա: -Ես երբեք Աստծուն չեմ հավատացել (վաղակատար անցյալ), բայց հավանաբար սխալվել եմ (անկատար ներկա): Ի՞նչ եմ կորցնելու:

Նա կանչեց.

-Աստվաˊծ, եթե դու գոյություն ունես, փրկիʹր ինձ և ես կհավատամ քեզ:

Սակայն պատասխան չկար: Նա նորից կանչեց.

-Խնդրո՜ւմ եմ (անկատար ներկա) քեզ Աստվաʹծ: Ես երբեք չեմ հավատացել (անկատար անցյալ) քեզ, բայց եթե դու ինձ հիմա փրկես, ես այս պահից իսկ կհավատամ քեզ:

-Ո´չ, չես հավատա,- հանկարծ ամպերից հնչեց Բարձրյալի ձայնը:

Մարդն այնպես զարմացավ, որ քիչ էր մնում բաց թողներ ճյուղը:

-Խնդրում եմ (անկատար դերբայ) քեզ Աստվա´ծ, -հազիվհազ շարունակեց մարդը, -դու սխալվում ես (անկատար ներկա): Իրականում ես մտածում եմ (անկատար ներկա), որ կհավատամ քեզ:

-Ո´չ, չես հավատա, -կրկին որոտաց Աստծո ձայնը:

Մարդն աղաչում, պաղատում ու համոզում էր (անկատար անցյալ): Վերջապես Աստված ասաց.

-Լավ, ես կփրկեմ քեզ, բայց դրա համար դու պետք է բաց թողնես ճյուղը:

— Ի՞նչ, բաց թողնե՞լ ճյուղը, -ապշահար բացականչեց մարդը: —Կարծում ես (անկատար ներկա)՝ ես խելագա՞ր եմ (անկատար ներկա):

Օժանդակ բայ

• Օժանդակ բայ: — «Կրակը» մանրապատումից դուրս բեր օժանդակ բայերը՝ նշելով դեմք, թիվ, ժամանակ, կերպ:

Սարի գլխից օր ու գիշեր բոց էր (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ) ելնում: Մարդիկ նայում ու գլուխ չէին (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, անցյալ, ժխտական) հանում, թե ինչ հրաշք է: Ու մի օր էլ մեկն ասում է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա).
— Պիտի գնամ` տեսնեմ (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա), թե այդ ի՞նչ գաղտնիք է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա):
Ելնում է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) ու գնում: Էն գնալն է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա), որ գնում է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա): Այլևս ոչ ոք նրան չի տեսնում:
Մարդկանց նորից համակում է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) անորոշությունը: Նայում են (երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, ներկա) սարի կատարից ելնող կրակին ու ոչինչ չեն (երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, ժխտական) հասկանում: Վերջապես մեկը առաջ է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) գալիս, թե` հերիք է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա), ես (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) եմ (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) գնալու կրակի ակունքը գտնեմ (երրորդ դեմք, եզակի էիվ, ներկա): Էն գնալն է, որ գնում է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա): Այդ օրվանից ոչ ոք նրան չի (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ժխտական) տեսնում (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա):
Անորոշությանը գումարվում է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) տագնապը: Կրակե լեզուները հեռվից այրում են (երրորդ դեմք, հոգնակի թիվ, ներկա) հորիզոնը, և ոչ ոք ոչինչ չի (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ժխտական) հասկանում: Համբերությունը հատած մեկն էլ է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) ելնում, թե` բավական է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա), ինչքան հանդուրժեցինք, այս անգամ նրա վերջը կգա: Ասում ու ճամփա է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) ընկնում: Էն գնալն է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա), որ գնում է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա): Այլևս ետ չի (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ժխտական) գալիս:
Իսկ այս պատմությունը գալիս է (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ներկա) ասելու, որ կրակի հետ խաղ չեն (երրորդ դեմք, եզակի թիվ, ժխտական) անի:

Անկատար դերբայ, վաղակատար դերբայ, ապակատար դերբայ

• Անկատար դերբայ, վաղակատար դերբայ, ապակատար դերբայ: — Գրել հինգ բայի անկատար, վաղակատար և ապակատար դերբայները:

Անկատար դերբայ

պարել-պարում

մաքրել-մաքրում

տանել-տանում

մոտենալ-մոտենում

խաղալ-խաղում

 

Վաղակատար դերբայ

պարել-պարել

մաքրել-մաքրել

տանել-տանել

մոտենալ-մոտեցել

խաղալ-խաղացել

 

Ապակատար դերբայ

պարել-պարելու

մաքրել-մաքրելու

տանել-տանելու

մոտենալ-մոտենալու

խաղալ-խաղալու